Duhët të keni më shumë kujdes për fëmit e juaj…

4- Kërkoni të bëni jetë të rehatshme
Hipni e zbrisni me ashensor, udhëtoni me makinë edhe për distanca të shkurtra, në shtëpi zini divanin e kaloni kohën në internet ose Tv. Kjo mënyrë jetese për një kohë të gjatë rrit kolesterolin, zhvillon obezitetin, sëmundjet e zemrës dhe tensionin e lartë të gjakut, diabetin, goditjet në tru, etj.

5- Pini duhan
Pothuaj gjithë duhanpirësit kanë nivele të ulëta të kolesterolit “të mirë” HDL nën 40 mg/dl, dhe rrit atë “të keqin” mbi 130 mg/dl, që krijon bazën për rritjen e tensionin e lartë të gjakut, diabetin dhe sëmundjet e zemrës. Lënia e duhanit mund të përmirësojë nivelet e kolesterolit dhe të ndihmojë në mbrojtjen e enëve të gjakut.

6- Nuk e vrisni mendjen për mbipeshën
Mbajtja e kileve të tepërta, veçanërisht rreth barkut, mund të rrisë “kolesterolin e keq” (LDL) dhe të ulë atë “të mirin” (HDL). Nqs do humbisni 10% të peshës suaj kolesteroli juaj në gjak do të bjerë. Provojeni, ja vlen!

7- Hani yndyrna shtazore me shumicë
Kjo vjen ngaqoftet, sallamrat, proshutat, mishi i viçit, i derrit, i qengjit dhe produktet e qumështit me yndyrë të ngopur si gjalpi, kremi, djathi kackavall, vaji i palmës etj. Të gjitha këto gjëra mund të rrisin LDL-në, ose kolesterolin “e keq”.

8- Hani yndyrna trans me shumicë
Yndyrnat “trans” ose të hidrogjenizuara gjenden me shumicë në shumë prodhime industrial, ushqime të gatshme si dhe përdoren gjërësisht si në fast food, byrektore, ëmbëlsira sidomos torta, pizza dhe ristorante pasi kushtojnë pak, janë të aromatizuar, pëlqehen, nuk prishen, jetojnë gjatë nëpër frigoriferë.

9- Lini pasdore yndyrnat e mira
Vaji i ullirit, peshku sidomos sardelja, acuket, salmoni, trofta, arrat, bajamet, lajthitë, avokadot janë ushqime që mbajnë në nivele normale kolesterolin ne gjakun tuaj.

10- Nuk përdorni ushqime me fibra
Buka integrale, krundet, tërshëra, thjerrat, fasulet, lakrat e të gjitha llojeve janë e mire për shëndetin e zemrës.
Përdorni rregullisht në dietën tuaj ushqimet me fibra dhe to ndjeheni të shpërblyer.

11- Ju e teproni me alkool
Konsumi i alkoolit, sidomos teprimi shkakton nivele të pashëndetshme të kolesterolit. Gratë janë dyfish më të rrezikuara të vuajnë nga yndyrnat e larta krahasim me burrat, pork jo nuk duhet të na inkurajojë të konsumojmë alkool.

12- Hani ëmbëlsira.
Plot pacientë shprehen të cuditur për yndyrnat e larta në gjakun e tyre dhe këtë habi e lidhin me arsyetimin se nuk hanë yndyrna. Dreka apo darka zakonisht për ne shqiptarët mbyllet me një ëmbëlsirë, e cila në fakt është një bombë kundër shendetit tonë. Përvec rritjes direkt të sheqerit në gjak, kjo “bombë” sheqeri metabolizohet nga mëlcia jonë në triglyceride e kolesterol.

13- Ju i injoroni problemet e tjera shëndetësore
Është e rëndësishme të kuptoni dhe trajtoni çdo problem mjekësor të lidhur me yndyrnat e larta, si tensioni i lartë i gjakut, diabeti, sëmundjet e veshkave, sëmundjet e mëlçisë të tiroides etj. Nëse keni një nga këto sëmundje dhe e menaxhoni mirë, mund të përmirësoni edhe nivelet e yndyrnave në gjakun tuaj.

Koha e tepërt para ekranit është lidhur me:

• përqendrim më të dobët,
• vështirësi në zgjidhjen e problemeve,
• dhe ulje të aftësisë për të bërë shumë detyra njëkohësisht.

“Është si të stërvitësh vetëm një grup muskujsh, ndërsa muskujt e tjerë të rëndësishëm – si përqendrimi, vetëkontrolli dhe durimi – mbeten të pazhvilluar.”

Çfarë roli luan dopamina në këtë proces?

“Ekranet stimulojnë lirimin e dopaminës – substancës që na jep ndjesinë e kënaqësisë,” shpjegon Dr. Shah.

Kjo krijon një cikël ku fëmijët kërkojnë gjithnjë më shumë ekran për të ndier të njëjtin efekt.

“Është si të kontrollosh derën vazhdimisht me shpresën se do të vijë dikush interesant. Me kalimin e kohës, aktivitetet reale duken më pak tërheqëse dhe kënaqëse.”

Për pasojë, shumë fëmijë dhe adoleshentë fillojnë të kenë vështirësi në krijimin e marrëdhënieve të thella sociale.

A ndikon koha para ekranit në shëndetin mendor?

“Fëmijët dhe adoleshentët që kalojnë më shumë se katër orë në ditë para ekranit janë më të rrezikuar për të zhvilluar ankth dhe depresion,” paralajmëron Dr. Shah.

Stimulimi i vazhdueshëm i ekranit e mbingarkon trurin me dopaminë, por nuk ofron përmbushje emocionale.
Përveç kësaj, fëmijët mund të kenë më shumë vështirësi në:

• përballimin e zhgënjimit apo nervozizmit,
• kuptimin e shenjave sociale,
• dhe ushtrimin e aftësive si empatia dhe zgjidhja e konflikteve.

A është truri i fëmijëve më i ndjeshëm sesa ai i të rriturve?

“Truri i fëmijëve është si një sfungjer që përthith çdo përvojë,” thotë Dr. Shah.
“Veçanërisht para moshës pesë vjeç dhe gjatë viteve të para të adoleshencës, zhvillimi i trurit është shumë i shpejtë. Në këtë periudhë, ndikimi i ekranit mund të jetë më i thellë dhe më afatgjatë se te të rriturit.”

A shfaqen ndryshime të dukshme në tru?

“Skanimet MRI kanë treguar ndryshime në trurin e fëmijëve që kalojnë shumë kohë para ekranit,” thotë Dr. Shah.

Disa nga ndryshimet përfshijnë:

• zona më të holla në pjesë të trurit që lidhen me marrjen e vendimeve,
• lidhje të ndryshuara në rajonet që kontrollojnë përqendrimin,
• më pak substancë gri në zonat përgjegjëse për gjuhën.

“Këto ndryshime nuk janë domosdoshmërisht dëmtuese, por tregojnë që truri po përshtatet në mënyra jo gjithmonë të shëndetshme.”

Si të menaxhojmë kohën para ekranit?

“Sekreti është balanca dhe menaxhimi i ndërgjegjshëm,” thotë Dr. Shah.

Ai sugjeron të:

• inkurajoni lojën në natyrë,
• kaloni kohë në familje pa telefona apo tableta,
• caktoni orare fikse pa ekrane – si para gjumit.

Gjithashtu, lloji i përmbajtjes ka rëndësi – jo çdo përdorim i ekranit ka të njëjtin ndikim. Një orë leximi në aplikacion nuk është e barabartë me një orë videot në TikTok, apo ndonjë aplikacion tjetër. /InfoBridgeOnline/